Michel Seuphor (1901-1999) | Leven en werk van Michel Seuphor

Michel Seuphor (1901-1999)
As for myself, I confess to a preference for clear-cut situations, for radical and even extreme positions. But I also feel a secret and very strong attraction to ambiguous situations... for example, that hovering moment when it is no longer day and not yet night, the shades of emotion between indifference and friendship... (they) are so fascinating because they are so indefinable. That which is pure transition, is all the more appealing to the mind because of its elusiveness. It is the same in the cases of Mondrian, Kandinsky and the Cubists: abstraction and figuration have a common frontier in their work that is so tenuous that we often do not know which side we are on. It is this ambiguity that imports a rare poetic charm to their paintings. Artists like Klee, Miro and Dubuffet have also pitched their tents on this borderline and constantly travel from one side tot the other.
Michel Seuphor, Abstract Painting, Dell Publishing Co., 1964, pp. 43/44
Michel Seuphor, pseudoniem voor Ferdinand Louis Berckelaers (Borgerhout, 10 maart 1901 – Parijs, 12 februari 1999) was één van de sleutelfiguren uit de kunstscène van het interbellum. Tijdens zijn leven, dat vrijwel samenvalt met de volledige vorige eeuw, manifesteert hij zich op verschillende domeinen. Hij was dichter, schreef ook essays, romans en theater en was een vurig pleitbezorger van de abstracte kunst. Hij werkte mee aan een aantal legendarische tentoonstellingen en publicaties. Hij was initiator van de tijdschriften Het Overzicht en Cercle et Carré en publiceerde de eerste monografie over Mondriaan. Met zijn unilineaire tekeningen, en later zijn dessins a lacunes ontwikkelde hij als plastisch kunstenaar een eigen beeldtaal. Vanaf de jaren 1960 groeide Seuphors algemene erkenning als kunstenaar, met meer dan 120 tentoonstellingen in Europa en de VS. Zijn oeuvre werd bekroond in 1977 met retrospectieve tentoonstellingen in het Centre Pompidou en het Gemeentemuseum Den Haag. Antwerpen Tijdens zijn jeugdjaren in Antwerpen maakt Fernand Berckelaers deel uit van een groepje studenten die een clandestiene uitgave voorbereiden. Door de nood aan een pseudoniem ontstaat de naam Seuphor, een anagram van Orpheus, de Griekse mythologische dichter. Met dit pseudoniem signeert Seuphor voortaan zijn creatief werk. Onmiddellijk na de eerste wereldoorlog richt Fernand Berckelaers De Klauwaert op, het eerste Vlaamse katholieke studententijdschrift dat na de oorlog verschijnt. Het eerste nummer verschijnt in januari 1919, er zouden nog drie nummers volgen. Vanaf 1 november 1919 verschijnt Roeland in samenwerking met Jules van Beeck. Het blad kent twee afleveringen met onder andere bijdragen van Geert Pijnenburg, die zijn creatieve geschriften ondertekent met het pseudoniem Geert Grub. Een eerste mijlpaal Opp 15 juni 1921 verschijnt het eerste nummer van Het Overzicht. De zogenaamde eerste reeks van het tijdschrift staat onder leiding van Fernand Berckelaers en Geert Pijnenburg en heeft aanvankelijk nog een overwegend vlaamsgezind karakter. Ook hier ondertekenen zij hun artikels en kritieken met hun eigen naam en gebruiken zij voor hun creatieve bijdragen respectievelijk de pseudoniemen Seuphor en Geert Grub. Na een toespraak over moderne kunst door Theo van Doesburg in het Antwerpse Atheneum, en een ontmoeting met de schilder Jozef Peeters, wordt de samenwerking met Pijnenburg beëindigd. Zijn plaats wordt ingenomen door Jozef Peeters. Peeters wordt verantwoordelijk voor de plastische kunsten in Het Overzicht terwijl Seuphor het literaire aspect voor zijn rekening neemt. Het vlaamsgezinde karakter ruimt plaats voor een internationale oriëntatie. Seuphor en Peeters bezoeken kunstenaars in Berlijn, er wordt samengewerkt met Der Sturm. Seuphor reist naar Parijs, waar hij verschillende kunstenaars ontmoet en het atelier van Mondriaan bezoekt. Elk nummer van Het Overzicht krijgt een eigen omslag in kleur, ontworpen door Peeters, Karel Maes, Victor Servranckx, László Moholy-Nagy, Robert Delaunay, Jos Leonard, A.C. Willink en JJ.P. Oud. Er verschijnen bijdragen van onder andere Marinetti, Tristan Tzara, Huszar, Juan Gris, Paul Dermée en Herwarth Walden. Het laatste nummer van Het Overzicht, Cabaret, wordt bijna volledig door Seuphor volgeschreven. Het bevat Mariage filmé, het burleske relaas van het huwelijk van zijn vriend Paul Joostens. Peeters richt samen met de bemiddelde Eddy Du Perron De Driehoek op. Seuphor richt zich meer en meer op Parijs. Parijs		Jos Leonard, omslagillustratie 'Plastiese Omslagteekening', in: Het Ooerzicht, 1923), nr. 18-19, privécollectie

Mondrian thuis aan het werk met Michel Seuphor, Juozas Tysliava and en Louis Saalborn, Parijs 1926. Foto André Kertesz [8]
In 1925 verlaat Michel Seuphor definitief zijn geboortestad Antwerpen om zich in Parijs te vestigen. Hij zou er naam maken als kunsttheoreticus, schrijver-dichter en beeldend kunstenaar. Hij kwam er in contact met grote namen uit de literaire en artistieke internationale avant-garde: dichters zoals Jean Cocteau en Tristan Tzara, maar ook beeldende kunstenaars als Robert Delaunay, Fernand Léger, Constantin Brancusi, Pablo Picasso en Piet Mondriaan. Met Mondriaan ontstond een hechte vriendschap, en in 1926 ontwierp Mondriaan de decors voor het theaterstuk L’Ephémère est éternel dat Seuphor geschreven had. Seuphor zou ook in 1956 de auteur zijn van de eerste biografie van Mondriaan. In 1926 verschijnt Diaphragme intérieur et un drapeau bij de uitgeverij van Armand Henneuse, Les écrivains réunis.[2] In januari 1927 trekt Michel Seuphor in bij Paul Dermée en diens vrouw Céline Arnaud in de Rue des Morillons 23. Paul Dermée had in 1920 het tijdschrift L'Esprit Nouveau opgericht. Samen met Dermée organiseerde Seuphor elf poëtische avonden van L'Esprit Nouveau in de galerie Au Sacre du Printemps onder de titel Les soirées de l’Esprit Nouveau. Deze avonden onder andere bijgewoond worden door Russolo, Mondriaan, Pevsner, Léger, Arp en Marinetti. Cercle et Carré		L’Esprit Nouveau, Revue internationale d'Esthétique, October 1920
Seuphor speelde ook een belangrijke rol in de oprichting van Cercle et Carré. Vanaf het begin van 1929 tot eind 1930 woont Seuphor te Vanves. Daar maakt hij kennis met de schilder Joaquín Torres-García. In zijn woning vinden regelmatig ontmoetingen plaats tussen een aantal kunstenaars waaronder Mondriaan, Vantongerloo, Daura, Russolo en Arp. In 1929 sticht Seuphor samen met Torrès-Garcia de groep Cercle et Carré, met de bedoeling kunstenaars uit verschillende kunstdisciplines van de avant-garde samen te brengen, en het hoofd te bieden aan de alomtegenwoordigheid van de surrealisten. Cercle et Carré moedigde de ontwikkeling van de abstracte kunst aan en organiseerde de eenmalige expositie in 1930 van 46 kunstenaars met 130 kunstwerken in Galerie 23 in de Rue la Boétie. Tijdens de laatste avond van de tentoonstelling geeft Seuphor een conferentie over la poétique nouvelle. Hij brengt er musique verbal begeleid door Russolo op de Russolofoon. Het tijdschrift Cercle et Carré kent drie afleveringen. Het logo wordt ontworpen door de schilder Daura. Het eerste nummer wordt op ongeveer 1200 exemplaren gedrukt en is vrij snel uitverkocht. De tentoonstelling, met een honderddertigtal werken van meer dan veertig kunstenaars waaronder Arp, Baumeister, Gorin, Kandinsky, Le Corbusier, Léger, Mondriaan, Pevsner, Schwitters, Torrès-Garcia, Vantongerloo en Sophie Taeuber, kende echter geen succes. Seuphor vertelde later niet zonder ironie dat de tentoonstelling slechts één bezoeker had, Pablo Picasso. Hij woonde in hetzelfde gebouw. De beweging wordt reeds in de zomer van 1930 opgeheven. Er verschijnen drie nummers van Cercle et Carré. Terwijl het vierde nummer in voorbereiding is, wordt Seuphor ernstig ziek en verlaat hij Parijs. Hij belandt in een pension, een soort sanatorium waar bijna dagelijks mensen rondom hem bezwijken, en beleeft er een religieuze crisis. Bij zijn terugkeer naar Parijs in mei 1931 blijkt dat een vierde nummer van Cercle et Carré er nooit zal komen. Tijdens zijn afwezigheid was Abstraction-Création opgericht door Vantongerloo en Herbin. Het tijdschrift hergroepeert een aantal van de kunstenaars uit de Cercle et Carré-groep.		Cercle et Carré logo,ontworpen door Pierre Daura in 1929[7]

35 leden van de groep Cercle et Carré. Van links naar rechts Francisca Clausen, Florence Henri (die niet op de affiche vermeld staat), de echtgenote van Torres-Garcia, Joaquin Torres-Garcia, Piet Mondrian, Hans Arp, Pierre Daura, Marcelle Cahn, Sophie Taeuber, Michel Seuphor, Friedrich Vordemberge-Gildewart, Vera Idelson, Luigi Russolo, Nina Kandinsky, Georges Vantongerlo, Wassily Kandinsky en Jean Gorin.
Les Tendances Nouvelles
Als hij enkele jaren later aan de slag kan als corrector en vormgever bij de Frans-Poolse drukkerij Ognisko waar ook Cercle et Carré is gedrukt, richt Michel Seuphor zelf een bescheiden uitgeverij op, Les Tendances Nouvelles. Het boek Greco: considérations sur sa vie et sur quelques unes de ses oeuvres wordt in 1931 op duizend exemplaren gedrukt en is al na vijftien dagen uitverkocht. De confrontatie met het werk van El Greco, in 1927, was even beslissend voor Michel Seuphor als zijn ontmoeting met Mondriaan. Ook Torrès-Garcia, medeoprichter van 'Cercle et Carré', was als het ware geobsedeerd door El Greco. [Michel Seuphor, un siècle de libertés. Entretiens avec Alexandre Grenier, Paris, Hazan, 1996.] Anduze
Het huwelijk van Michel Seuphor en Suzanne Prasse werd ingezegend in Parijs op 19 april 1934, in de kerk Notre-Dame-de-Lorette. Nog in hetzelfde jaar vestigt het echtpaar zich in het zuiden van Frankrijk, in Anduze. Michel Seuphor zou er vijf romans schrijven. Het huis Le Mas Blanc wordt La Maison Claire in de romanreeks van Michel Seuphor. Al tijdens de lange jaren in exil in de Cevennes komt Michel Seuphor in aanraking met de bibliofilie. Hij leert er Pierre André Benoit kennen (PAB) en zou met zijn Bibliophiles Alésiens enkele boeken uitgeven, waaronder Faire l’homme universel (1947[5] ) en 4 QUACSITCHATRIDES (1950), in een vormgeving van P.A. Benoit en bestemd voor ”cent personnes spirituelles" zoals op de kaft staat aangegeven. Seuphor zou tot op het einde van zijn leven een bijzondere band onderhouden met kleine uitgevers, met het drukwerk in de marge van bibliofielen en kunstenaars. Zijn belangrijkste uitgevers waren Hans Hofer en René Rougerie. Met Ronald Ergo zou hij meer dan tien grote albums laten verschijnen. Een vriendschap in boeken. Ook zijn laatste verzameling causerieën Terrasses (1998) zou hij bij De Prentenier [en Ergo Pers] laten verschijnen.		Anduze, La maison claire

Ronald Ergo en Michel Seuphor

Michel Seuphor realiseerde met De Prentenier een tiental albums. Het eerste boek 2 PLUS 2 verscheen in 1984, het laatste in 1998, Terasses. Terasses was ook het laatste boek van Michel Seuphor, zijn laatste meditaties, zijn laatste gesprekken met Calf, zijn laatste tekeningen, zijn ultime dadaïstische gedichten. Het boek verscheen in 1998. Het typoscript werd door Ronald Ergo in nauwe samenwerking met de dichter geredigeerd. De uitgave verscheen onder een dubbele imprint De Prentenier - Ergo Pers in 1998.

Alle uitgaven van De Prentenier met Michel Seuphor werden opgenomen in de collecties van de Koninklijke Bibliotheek Albert I, afdeling kostbare werken en in collectie van de de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience te Antwerpen. Ook een groot deel van de bibliotheek van Michel Seuphor bevindt zich overigens in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, zijn archief bevindt zich in het AMVC-Letterenhuis.

Michel Seuphor signeert

Uitgaven van Ronald Ergo en De Prentenier met Michel Seuphor

Michel Seuphor, 2 PLUS 2, twee gedichten en twee gesigneerde etsen van Michel Seuphor. Tekst van Jan D'haese. De eerste uitgave van De Prentenier met zijn vriend Michel Seuphor. 2 PLUS 2 verscheen in 1984 in een oplage van 30 exemplaren. Afmetingen 34 x 46 cm.


Michel Seuphor, Seuphorismes, met 7 teksten en een ets van Michel Seuphor, vercheen in 1988 bij De Prentenier. Seuphorismes verscheen in een oplage van 30 handgenummerde en gesigneerde exemplaren. Met een gesigneerde etsen van Seuphor. Gedrukt op de handpers van grafisch atelier De Schalmei door Ronald Ergo. Henri Hemelsoet drukte de etsen. Afmetingen 27 x 34 cm. Met een tekst van Jan D'haese.

Michel Seuphor, Hymne à la vie, met teksten en twee etsen van Michel Seuphor vercheen in 1990 bij De Prentenier. Hymne à la vie verscheen in een oplage van 28 handgenummerde en gesigneerde exemplaren. Met twee gesigneerde etsen van Seuphor. Hij schreef tevens de teksten uit de Upanishaden en ontwierp de band. Gedrukt op de handpers van grafisch atelier De Schalmei door Ronald Ergo. Henri Hemelsoet drukte de etsen. Afmetingen 34 x 50 cm.

Michel Seuphor, Lumière sur lumière, met teksten (uit Le Benefice du Jour), en twee zeefdrukken van Michel Seuphor verscheen in 1991. Lumière sur lumière verscheen in een oplage van 25 handgenummerde en gesigneerde exemplaren. Afmetingen 29 x 40 cm.

Michel Seuphor, Le Poête met het gedicht Le grand secret en twee etsen van Michel Seuphor verscheen in 1992 Bij De Prentenier. Le Poête verscheen in een oplage van 25 genummerde en gehandtekkende exemplaren. De uitgave bevat het gedicht Le grand secret en twee gesigneerde etsen van Seuphor. Gedrukt op de handpers van grafisch atelier De Schalmei door Ronald Ergo. Afmetigen 34 x 50 cm.

Michel Seuphor, Onze essais de voix pour un chant du soir met 11 gedichten en twee etsen van Michel Seuphor verscheen in 1994. Onze essais de voix pour un chant du soir verscheen in een oplage van 16 genummerde en gesigneerde exemplaren. Origineel zwart linnen met op het voorplat een vierkant weggesneden, waaronder gebroken wit linnen, waarop een rood vilten cirkel is gelijmd. Het signatuur van Seuphor goudgestempeld op het voorplat. De 11 gedichten werden gezet uit de Hollandsche Mediaeval en gedrukt op Velin d'Arches. Voorafgaand aan de gedichten een meegebonden vel rood Kozo die een nieuwe reeks "Summa Lyrica Universalis”markeert. Afmetigen 35 x 48 cm.

Goethe/Seuphor, Herr Jesus, met een gedicht van Johann Wolfgang von Goethe vertaald door Michel Seuphor en Jan D'Haese, verscheen in 1994. Goethe/Seuphor, Herr Jesus verscheen in een oplage van 20 genummerde en gesigneerde exemplaren. Afmetigen boek 27 x 40 cm, afmetingen kaft 37,5 x 50,5 cm..

Michel Seuphor/ Seng Ts’an, A graver dans le coeur net, met een gedicht in een vertaling van Michel Seuphor en met twee originele gesigneerde etsen van zijn hand, verscheen bij De Prentenier in 1995). Seng-ts'an was een Chinese zenboeddhist en dichter rond het jaar 600. A graver dans le coeur net verscheen in een oplage van 22 exemplaren, met twee originele etsen, beide getekend in potlood. Afmetingen 35 x 48 cm.

Michel Seuphor, Falaise et le Grand Pacifique, met gedichten en twee gesigneerde etsen van Seuphor, verscheen in 1996. Falaise et le Grand Pacifique verscheen in een oplage ven 20 exemplaren, en werd gedrukt door Ronald Ergo op de handpersen van grafisch atelier De Schalmei. Henri Hemelsoet drukte te etsen. Afmetingen 35 x 48 cm.

Michel Seuphor, Orphée, met gedichten en twee gesigneerde etsen van Michel Seuphor verscheen in 1997. Orphée verscheen in een oplage van 22 handgenummerde en gesigneerde exemplaren, met twee gesigneerde etsen van Seuphor. Gedrukt op de handpers van grafisch atelier De Schalmei door Ronald Ergo. Henri Hemelsoet drukte de etsen. Afmetingen 34 x 48 cm.

Guido Gezelle, Paul Van Ostaijen, Michel Seuphor, Woordmuziek, De Prentenier, Gent 1995. Keuze van gedichten van de drie auteurs, met een gesigneerde ets van Michel Seuphor en drie portretten in linosnede van Ronald Ergo. Woordmuziek verscheen in een oplage van 25 (+5) exemplaren. Afmetingen 26 x 36 cm. Woordmuziek maakte deel uit van de tentoonstelling Koninklijke Bibliotheek van België : Belgische bibliofiele uitgevers (1991-2003) in de Nassaukapel, 2004. Voor een beschrijving van Woordmuziek in de catalugus, klik hier. Woordmuziek werd ook opgenomen in de tentoonstelling Michel Seuphor in de Stadsbibliotheek Antwerpen, 8 september - 21 oktober 2001. Tekst en samenstelling catalogus Bram Daverveldt, Stadsbibliotheek Antwerpen, [2001].

Michel Seuphor, Sol, Editorial Roela, Madrid, 1998 Sol, de eerste Spaanse antologie van gedichten van Michel Seuphor, verscheen in een oplage van 120 exemplaren, met etsen van Michel Seuphor. Het boek werd door Ronald en Rein Ergo gerealiseerd in 1998 voor Elisa Luengo Albuquerque. Afmetingen 20 x 31 cm.

Michel Seuphor, L'esprit est en croisière, met 17 gedichten (escales) en drie gesigneerde etsen van Michel Seuphor verscheen in 1999. L'esprit est en croisièreverscheen in een oplage van 22 genummerde en gesigneerde exemplaren, met drie gesigneerde etsen van Seuphor. Gedrukt op de handpers van grafisch atelier De Schalmei door Ronald Ergo. Henri Hemelsoet drukte de etsen. Afmetingen 21,5 x 31,5 cm.

Michel Seuphor, Terrasses, met een gesigneerde lijnets van Seuphor op het frontispice verscheen in 1997 onder een dubbele impringt van De Prentenier en Ergo Pers. Terrasses verscheen in een oplage van 50 genummerde exemplaren gedrukt op handgeschept F. Amatruda, met een suite van twee gesigneerde etsen. Afmetingen 19,5 cm x 27,5 cm, 111 pagina's. Door Michel Seuphor gesigneerd onder het frontispice, onder de bijkomende ets in de suite, en in het colofon. Terrasses verscheen onder een dubbele imprint De Prentenier - Ergo Pers. De productie was vrij omslachtig. Om de auteur te plezieren verschenen enkele hoofdstukken apart; Répétition Générale en Le voile du temple. Pers Pascal Verbeken, Leven & werk van Michel Seuphor \| Bij het verschijnen van Terrasses, De Prentenier, Ergo Pers, 1998. Verschenen in De Standaard, 3 december 1998

Ronald Ergo, Michel Seuphor, l'homme universel, een kunstenaarsboek van Ronald Ergo met tekst en grafisch werk van Michel Seuphor. Ronald Ergo creëerde de drie boekdelen van Michel Seuphor, l’homme universel tussen 1998 en 2002. Hij bracht hiermee een ode aan zijn overleden vriend. Hij selecteerde de teksten en drukte ze in een speelse en eigenzinnige typografie. Seuphor stierf op 12 februari 1999. De drie boekdelen zouden na zijn dood verschijnen. Michel Seuphor, l'homme universel I, verscheen in een oplage van 25 exemplaren. Afmetingen 26 cm x 33 cm. Literatuur In de catalogus van de tentoonstelling Zichtbaar zeldzaam: hoogtepunten uit de Antwerpse Stadsbibliotheek schrijft Rik Sauwen een bijdrage over de drie boekdelen van Michel Seuphor, l'homme universel \| Rik Sauwen in Zichtbaar zeldzaam: hoogtepunten uit de Antwerpse Stadsbibliotheek










Œuvre Kunst, over kunst Greco, Parijs, Les Tendances nouvelles,‎ 1931 L'Art abstrait, ses origines, ses premiers maîtres, Parijs, Maeght,‎ 1949 Piet Mondrian, sa vie, son œuvre, Parijs, Flammarion,‎ 1956 Dictionnaire de la peinture abstraite, Parijs, Fernand Hazan,‎ 1957 La Sculpture de ce siècle, Neuchâtel, Le Griffon,‎ 1959 La Peinture abstraite, sa genèse, son expansion, Parijs, Flammarion,‎ 1962 La Peinture abstraite en Flandre, Bruxelles, Arcade,‎ 1962 Le Style et le Cri, Parijs, Seuil,‎ 1965 Le Commerce de l'art, Parijs, Desclée de Brouwer,‎ 1966 L'Art abstrait, Parijs, Maeght,‎ 1970/1974. Vier volumes, het derde en vierde met Michel Ragon Autour du Cercle et du carré, Nantes, Convergence,‎ 1984 Romans Histoires de Grand Dadais, Ramgal (België), Thuillies,‎ 1938 Les Évasions d’Olivier Trickmansholm, Parijs, Aubier,‎ 1939 Douce Province, Lausanne, Marguerat,‎ 1941 La Maison claire, ou les Trois Faces de la vie attentive, Lyon, Le Livre Français,‎ 1943. Uitgave geïllustreerd door Olga Lecaye. Le Visage de Senlis, Parijs, Le Pavois,‎ 1947 Le monde est plein d’oiseaux, Lausanne, Hanc,‎ 1968 Tout homme, Parijs, Jean-Michel Place,‎ 1978 Les Innocents, Parijs, Jean-Michel Place,‎ 1979 Theater L'éphémère est éternel, Turin, Martano,‎ 1972. Toneelstuk geschreven in Rome in 1926, uitgevoerd in Milaan in 1968, in het Centre Georges-Pompidou te Parijs in 1977, in het theater van de Jardin Botanique te Brussel in 1978, telkens met drie decors van Piet Mondrian. Een eerste geautoriseerde vertaling van dit anti-theatertoneelstuk verscheen in 1998 (Het vergankelijke is eeuwig. Een theatertekst met decors van Mondriaan, Antwerpen, Jef Meert, 1998). Poëzie Diaphragme intérieur et un drapeau, Parijs, Les Écrivains réunis, 1926 (Armand Henneuse en Lucien Scheler), voorafgegaan door Le troubadour dans la cour du Louvre, heruitgave Rougerie,‎ 1994 Lecture élémentaire, Parijs, Les Écrivains réunis, 1928, heruitgave Rougerie,‎ 1989 La Vocation des mots, Lausanne, Hanc,‎ 1966 Gosp et Cosnops, Nantes, Convergence,1984 heruitgave Rougerie,‎ 1993 Ciel neuf, Parijs, Jean-Michel Place,‎ 1985 Le Jardin privé du géomètre, Mortemart, Rougerie,‎ 1988 Ambulado, Mortemart, Rougerie,‎ 1989 La Vocation des mots, Mortemart, Rougerie,‎ 1990 Thèmes, Mortemart, Rougerie,‎ 1991 Falaise et le Grand Pacifique, Mortemart, Rougerie,‎ 1992 Paraboliques gevolgd door Soleil, Mortemart, Rougerie,‎ 1993 Musique à Dhiananda, Mortemart, Rougerie,‎ 1996 Solfège, gevolgd door L'Esprit est en croisière, Mortemart, Rougerie,‎ 1997 Tijdschriften Het Overzicht, Parijs, 1921-1925 heruitgave Jean-Michel Place 1976 Les Documents internationaux de l'Esprit nouveau, Parijs, 1927, heruitgegeven door Jean-Michel Place 1977 Cercle et Carré, Parijs, 1930, heruitgegeven door Jean-Michel Place in 1977 en 1994.

Michel Seuphor ontvangt het eerste exemplaar van Terrasses, zijn laatste boek, 3 oktober 1998

[1] In de suite van het derde deel van Michel Seuphor, l'homme universel, werden naast een ets ook enkele foto's opgenomen. Foto van © [2] Directeur bij Les écrivains réunis is Armand Henneuse eveneens een uitgeweken Belg en dichter, die onder meer heeft meegewerkt aan het tijdschrift Lumière. In 1928 wordt een tweede boek van Seuphor bij Les écrivains réunis uitgegeven, namelijk Lecture élémentaire, algèbre des facilités et tout roman de lettres. Het bevat onder meer de volledige tekst van het theaterstuk L 'éphémère est éternel. Maar terwijl het werk ter perse is, verdwijnt Henneuse. Slechts met veel moeite slaagt Seuphor erin om enkele van de duizend exemplaren in handen te krijgen. Eén van de vijf luxe-uitgaven op Chinees papier die hij bemachtigt, zal hij met zijn vriend Humeau ruilen voor een missaal. De hele editie zal later overgekocht worden door J. Povolozky en Co. Bram Daverveldt, Seuphor, Antwerpen, Stadsbibliotheek Antwerpen, [2001], p.11. Catalogus bij de tentoonstelling Seuphor in de Stadsbibliotheek Antwerpen, 8 september - 21 oktober 2001. Tekst en samenstelling was van Bram Daverveldt. Met Piet Mondriaan bleef Seuphor levenslang bevriend. Ze werkten samen verschillende projecten uit. Zoals aangehaald ontwierp Mondriaan in 1926 de decors voor Seuphors’ anti-theatertoneelstuk ‘L’éphémère est éternel’ (Het vluchtige is eeuwig). In 1926 ging het stuk in Lyon in première. Een door Seuphor geautoriseerde vertaling van Henri-Floris Jespers verscheen in 1998 (Het vergankelijke is eeuwig. Een theatertekst met decors van Mondriaan, Antwerpen, Jef Meert, 1998). [3] Dermée had in 1920 het tijdschrift L'Esprit Nouveau opgericht, maar was al na het eerste nummer uit de redactie verdreven. Het tijdschrift hield op te verschijnen in 1925, maar Dermée was nog steeds eigenaar van de titel. Seuphor en Dermée beginnen al gauw te werken aan een nieuwe reeks van dit tijdschrift dat ruimer en internationaler zou opgevat worden. Documents internationaux de I 'Esprit Nouveau zou onder hun gezamenlijke leiding verschijnen en gefinancierd worden via Prampolini. Terwijl het eerste nummer bij de drukker ligt, verdwijnt Prampolini echter uit de circulatie en Seuphor draait op voor de kosten. Het blijft dus bij één nummer, gedrukt op drieduizend exemplaren bij Kockelberghs in Sint-Niklaas die ook Het Overzicht had gedrukt. Bram Daverveldt, Seuphor, Antwerpen, Stadsbibliotheek Antwerpen, [2001], p.12. [4] De lijst van tentoongestelde werken kan men terugvinden in het tweede nummer van het tijdschrift. Aangesloten kunstenaars bij Cercle et Carré waren Wassily Kandinsky, Piet Mondriaan, Joaquín Torres García , Julio González , Fernand Léger, Walter Gropius, Luigi Russolo, Antoine Pevsner, Georges Vantongerloo, Hans Arp, Kurt Schwitters, Le Corbusier, Willi Baumeister, Sophie Taeuber-Arp, Enrico Prampolini, Pierre Daura, Jean Gorin, Alberto Sartoris, Michel Seuphor en Otto van Rees. Bibliografie: Michel Seuphor, Hubert Juin: Cercle et carré : 1930, Parijs (1977) Ed. Jean-Michel Place [5] Michel Seuphor, Faire l’homme universel. Alès, (Pierre-André Benoit voor) Les Bibliophiles Alésiens, 1947, gedrukt in een oplage van 222 exemplaren. [6] Michel Seuphor, Greco. Considérations sur sa vie et sur quelques unes de ses œuvres, Paris, Les Tendances nouvelles, 1931. In 1932 verschijnt een tweede boek over kunst bij Les Tendances Nouvelles, namelijk Un Renouveau de la peinture en Belgique flamande. Dit boek over de moderne schilderkunst in Vlaanderen dat bij zijn verschijnen hevige reacties uitlokt, is aanvankelijk in opdracht van de uitgever Szitya geschreven. Seuphor verbleef in 1929 twee maanden in België en bezocht er zoveel mogelijk ateliers van kunstenaars. In de tweede maand schreef hij in Lissewege aan zijn manuscript. Bij zijn terugkeer in Parijs drong de uitgever erop aan dat de tekst drastisch zou ingekort worden ten voordele van de reproducties. Szitya ging echter kort daarop failliet zodat het boek toen niet gepubliceerd werd. [Bram Daverveldt, Seuphor, Antwerpen, Stadsbibliotheek Antwerpen, [2001], p.12.] M. Seuphor, Un renouveau de la peinture en Belgigue flamande. Les Tendances Nouvelles, Paris, 1932 [7] By Source, Fair use, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=33150819 [8] Foto 1926, André Kertesz gepubliceerd via Archives des Monuments historiques & patrimoine photographique de l'État \| MAP Michel Seuphor (1901-1999) in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience \| www.consciencebibliotheek.be De Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience bewaart de bibliotheek van Michel Seuphor. Sinds 2007 staat de collectie ter beschikking van het wetenschappelijk onderzoek. Naar aanleiding van deze verwerving werd in de Nottebohmzaal een tentoonstelling georganiseerd (8 september - 21 oktober 2001), wat resulteerde in de catalogus Seuphor. Daarnaast gaf dit ook aanleiding tot een themanummer van het kunsttijdschrift Vlaanderen(nr. 290, 2002/2). De uitgaven van De Prentenier met Michel Seuphor maken deel uit van de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. In 2001, naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de geboortedag van Michel Seuphor, werd naast de overzichtstentoonstelling in het Hessenhuis, een kleine tentoonstelling over de literaire uitgaven van Seuphor georganiseerd in de Stadsbibliotheek Antwerpen. Alle uitgaven die Ronald Ergo met Michel Seuphor realiseerde, maakten deel uit van deze tentoonstelling Seuphor (cat.). Catalogus bij de tentoonstelling Michel Seuphor in de Stadsbibliotheek Antwerpen, 8 september - 21 oktober 2001 / tekst en samenstelling : Bram Daverveldt. - Antwerpen : Stadsbibliotheek Antwerpen, [2001]. - 56 p. : ill.; 20 x 20 cm De bibliotheekcollectie – waaronder diverse bibliofiele uitgaven – werd in de loop van 2007 gecatalogiseerd (2.424 titels), en staat sindsdien ter beschikking van wetenschappelijk onderzoek. Ergo Pers \| Michel Seuphor en het tijdschrift Cercle et Carré Pascal Cornet \| Le siècle de Michel Seuphor \| Septentrion. Jaargang 26. Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997 Manu van der Aa \| Michel Seuphor, Alice Nahon & Eddy du Perron Ludo Bekkers \| Berckelaers/Seuphor, denker en doener Henkels, Herbert, Rik Sauwen, Michel Seuphor en Germain Viatte, Michel Seuphor, Mercator Fonds, Antwerpen: 1976. Met Michel Seuphor op de bank \| 1964 - Ludo Bekkers ontmoet Michel Seuphor Cobra.be video \| cobra.canvas.be Hommage aan Michel Seuphor \| Wie schrijft die blijft' viert de negentigste verjaardag van kunstenaar en theoreticus Michel Seuphor met een uitgebreid portret. Seuphor aan het woord \| Kort na het overlijden van Michel Seuphor in Parijs presenteert 'Wereldbeeld' op Radio 3 een portret van deze apostel van de abstracte kunst. Jean-Pierre Rondas en Johan de Boose selecteerden een aantal fragmenten uit gesprekken met de kunstenaar en theoreticus. Ergo Pers \| Michel Seuphor en Cercle et Carré Cobra.be video \| Michel Seuphor en Jozef Peeters PAB \| PAB: printer and friend of poets and painters Michel Seuphor sur la théosophie \| France Régions 3 Mondrian d'après son ami Michel Seuphor. 13 avril 1975 \| France Régions 3 Zacht Lawijd, themanummer 'Michel Seuphor. Grensverkenner van de avant-garde', samenstellers: Manu van der Aa, Hans Renders en Johan Vanhecke. Hoogstraten : Stichting ZL (literair-historisch tijdschrift); vol. 8: 3, 2009 - ISBN 978-90-441-2561-0 Johan Vanhecke, Michel Seuphor en Victor Delhez. Grasduinend in de briefwisseling van Victor Delhez. Verschenen in Zacht Lawijd. Jaargang 8 (2009) \| www.dbnl.org/tekst Archives et Musée de la Littérature : www.aml.cfwb.be FONDS MICHEL SEUPHOR SYNOPSIS DÉTAILLÉ (ARCHIVES JEAN BRANCHET) Koninklijke Bibliotheek van België \| Never judge a book by its cover, 50 bijzondere Belgische boeken, 1966-2016 Het boek als kunstwerk Beperkte oplages, unieke stukken en ware kunstwerken: ontdek tijdens deze tentoonstelling 50 bijzondere Belgische boeken uit het Wettelijk depot, van Hugo Claus tot Arno. Want sommige boeken zijn net dat tikkeltje origineler of exclusiever dan de rest. (...) Heel wat hedendaagse kunstenaars lieten zich verleiden door een tekst of de kunsten van het boek: Roger Raveel, Alechinsky, Pol Mara, Lismonde, Vic Gentils, Pol Bury, Camille De Taye, Marcel Mariën, Jo Delahaut, Michel Seuphor, Ronald Ergo, Gustave Marchoul, Luc Tuymans, François Schuiten. Ze komen allemaal aan bod in deze tentoonstelling, met bewerkingen van teksten van Hugo Claus of Henri Michaux, maar ook van buitenlandse auteurs die in België werden uitgegeven: van Hölderlin tot Mishima. Serge Servellon, Michel Seuphor, FeliXart Museum en Pandora Publishers, 2014. Catalogus van de overzichtstentoonstelling Michel Seuphor in het FelixArt Museum te Drogenbosch, 2013-2014.





Pascal Verbeken, Leven & werk van Michel Seuphor. Bij het verschijnen van Terrasses, De Prentenier en Ergo Pers, 1998. Verschenen in De Standaard, 3 december 1998 Pascal Verbeken \| In memoriam Michel Seuphor (1901-1999) Copyright 2009-2016©De Prentenier. Some rights reserved.